De mythe van de leerkuil

Met enige regelmaat kom ik ‘de leerkuil’ tegen. Het idee daarachter is denk ik, dat het niet erg is als je iets niet direct snapt en/of kunt toepassen. De moraal is dat je iets pas geleerd hebt als je er eerst helemaal niets meer van gesnapt hebt. Vanaf dat punt sta je namelijk pas open voor het echte leren en als je dan doorzet, kom je bij het succes van het begrijpen.

Ik heb er altijd moeite mee gehad. Ergens wist ik dat het niet kon kloppen maar het hoe en wat drong niet tot mij door. Misschien een leerkuil van mij? Zelf denk ik van niet want voor mij was het afstotend. Irritant om er uberhaupt over na te denken. Het klopte zo niet.

Maar ik kom het steeds weer tegen, andere irritante zaken verdwijnen, deze blijft terugkomen. En dan moet ik er wel wat mee en ga ik het eens uit elkaar trekken. In detail bekijken en er een column over schrijven.

Volgens mij is de diepte van die kuil sterk afhankelijk van de kwaliteit van uitleggen, het les geven. Hoe slechter de uitleg hoe dieper de kuil is of wordt. Daarnaast lijkt het er op dat die kuil doorlopen móet worden om iets te leren. Zonder vastlopen weet je het (nog) niet helemaal en niet correct, wat de lesstof is of inhoudt. Je moet eigenlijk elk eigen idee opgeven om met een geheel schone lei de lesstof op te nemen en je eigen maken. Pas dan is het goed.

Aan de andere kant van de situatie heb je de leerkracht. Diens niveau en kwaliteit van functioneren en eigenwaarde wordt, ook, bepaald door de diepte van de kuil. Want stel, je legt wat uit als docent en halverwege neemt de leerling de uitleg over en maakt het af. Dan heeft jouw aanwezigheid geen zin gehad. Je bent overbodig gebleken. Wat kun je nog toevoegen? Je kunt dan twee dingen doen. Dit accepteren en verder gaan maar heb je dat als leerkracht ook al voorbereid? En is de klas er ook klaar voor? En je kunt de kuil maken door verwarring te scheppen in het hoofd van de leerling. Onder de noemer van uittesten of het echt wel gesnapt wordt, kun je zaken omdraaien, de lesstof in een grappige setting plaatsen die niet klopt maar wel leuk is volgens jou. Je kunt zelfs het tempo bovenmenselijk opvoeren om toch maar die verwarring te krijgen die zo nodig is voor een ‘goed leerproces’. Jij bent tenslotte verantwoordelijk voor een goed leerproces bij elke leerling. En je bent verantwoordelijk voor de klas.

Het zal ongetwijfeld wel eens opgaan dat je eerst je eigen ideeën moet wegdoen om vervolgens via een moeizaam proces te komen tot begrip. Ik kan me dat best voorstellen. Maar ik kan het me niet voorstellen dat dit hét leerproces is en dat dit de enige goede wijze van leren is. Heel veel zaken zijn zo logisch dat het niet anders kan dan dat het is, zoals het is. Daarvoor hoef je absoluut niet door een leerkuil, een rechte lijn zou de norm moeten zijn.

Maar in de huidige situatie van het onderwijs hebben we de leerkuil nodig. Leerkrachten kunnen niet zonder want ze kunnen niet inboeten op hun ‘kracht om te laten leren’. Het is ook ingepland en tijd over maakt alles rommelig. Het leerproces is niet afhankelijk van de leerling, die ondergaat het. Het leerproces is micromanagement van de leerkracht en dan is de leerkuil een handig instrument om het leerproces in eigen hand te hebben en te houden. Of de leerling daar geen nood aan heeft is nooit de vraag. Of de klas er geen nood aan heeft wordt soms bekend maar geeft weer meer problemen voor de leerkracht en de klas. Het ritme is er uit.

‘Leren leren’ is een equivalent van de leerkuil. Dezelfde processen spelen een rol en de leerling als persoon, doet nooit ter zake. De leerling is een leeg vat en als het niet leeg is maken we het wel leeg. Alles om ‘een goed leerproces’ te verkrijgen ongeacht de leerling.

De mythe van de leerkuil is verbonden aan de systematiek van het reguliere onderwijs. De één kan niet zonder de ander. Evenals zoveel andere ‘waarheden’ in het onderwijs die kloppen zolang het onderwijs blijft wat het is: een groepsproces van leren.

Het kan anders en stukken beter. En zonder ‘leren leren’, de leerkuil en andere nonsense. Maar dan moet de leerling weer kind worden en de ruimte krijgen om te groeien. In een goede omgeving waar het kind de maat slaat en geïnspireerd wordt, zich te ontwikkelen vanuit diens eigenheid. Zal ik dat nog meemaken?

Willem Wind.

16 gedachten over “De mythe van de leerkuil”

  1. Ik weet zeker dat als een kind op een gezonde manier leert omgaan met tegenslagen in het dagelijkse leven, en een gezond voorbeeld heeft van emotie regulatie (van opvoeders)
    er helemaal geen leerkuilen zijn op school.
    Een opgave niet snappen is dan niets meer dan een “hey hoe werkt dit, wat wordt hier bedoelt. even vragen wat de bedoeling is.”
    en als het slecht wordt uitgelegd, zal het kind simpelweg zeggen, “Ik snap het niet.” en dan hangt het van je didactische kwaliteiten, en geduld en zelfreflecteren vermogen over hoe je iets uitlegt hoe het verder gaat.
    Dank voor dit heldere inzicht, ik gooi die rotkuil er direct uit. 🙂

  2. Hai Willem,

    Ik heb het idee dat je 2 zaken verward.

    Aan de ene kant klopt het, wanneer je zegt, de leerkuil is niet nodig, want inderdaad soms is oefening of uitleg niet nodig om je de lesstof eigen te maken, er is een direct begrip , al na 1 uitleg of soms zelfs zonder uitleg. Je ziet het direct, als een soort logisch vervolg of inzicht op vorige stappen en je pakt het op.

    Aan de andere kant, is het zo dat je als mens (ook als hb’er) materie voorgeschoteld krijgt, waar je mee worstelt. Je kunt ervoor kiezen de worstelpartij uit de weg te gaan door te zeggen, dit onderwerp vind ik niet interessant of ik hoef hier niks mee. Toch valt het niet te ontkennen, dat ook jij, tegen situaties aan zult lopen zoals ieder mens. Wellicht is dit buiten het klaslokaal waar ‘t een en ander minder abstract en minder logisch is (bijv. sociaal verkeer, of, hoe ga ik om met relaties) dat maakt dat je je nog niet bekwaam voelt.

    Met dit gegeven (het struikelblok) kun je leren omgaan, door strategieën te leren, hulp te vragen of het zelf uit te zoeken, te oefenen, trial and error. tot het lukt. J

    e kunt ook gewoon accepteren dat je iets gewoon nooit zult kunnen (of wilt kunnen) bijv. de 100 meter sprint in 10 seconden, omdat je daarvoor niet bent aangelegd vanwege je x-benen (ik noem maar wat).

    Toch is ‘t zo, dat het brein plastisch is, en (nieuwe /andere) strategieën of vaardigheden kan leren (indien gewenst) om hiermee om te gaan, of om iets nieuws te leren. Paardrijden bijvoorbeeld
    Dit zal in eerste instantie weerstand kunnen oproepen, frustratie, niet leuk, etc. het is dan fijn, om te weten, dat wanneer je wat nieuws gaat leren, je daar hulpbronnen voor kunt aanboren (in het klaslokaal: de leerkracht of je bekwame klasgenoten bijv.) buiten het klaslokaal: een ervaringsdeskundige, coach of … vul maar in.

    De leerkuil is enkel een metafoor, die gebruikt kan worden, door de leerkracht, in die situatie, wanneer een leerling de leerstof niet begrijpt maar wel moet leren, om de volgende stap in de ontwikkeling te kunnen maken.

    Ook HB-ers weten niet alles, en zullen af en toe moeten oefenen, om iets nieuws te kunnen. Dat is logisch. Dan is de leerkuil, alleen maar een mooie metafoor of kapstok om het proces duidelijk te maken aan de leerling (jong of oud), zodat je niet bij iedere scheet de handdoek in de ring gooit. En ook al zou je dat doen, dan ben je nog steeds oke. Niet erg. Je kunt het altijd opnieuw proberen.

    Er zullen vast leraren zijn, die minder bekwaam zijn, of waren, in jouw geval. Het is lastig dan, om weer te vertrouwen. . Maar ga er, op basis van je eigen ervaringen, niet zwart/wit vanuit, dat dit een vaststaand gegeven is
    . Ieder klaslokaal is anders, net als iedere student/mens.

    1. Hallo Evaline,
      Bedankt voor je uitgebreide antwoord.
      Het is een column dus nuances staan dan even op een zijspoor.
      Maar los daarvan, ook zoiets als een leerkuil-theorie is in de praktijk weer eens een uitstekende stok om hoogbegaafde leerlingen klein en onder het maaiveld te houden. En dat doen bekwame leerkrachten ook omdat ze in een systeem werken waarin hoogbegaafde leerlingen geen kans krijgen om te laten zien wat ze kunnen en waar ze aan toe zijn.

  3. Met stijgende verbazing las ik de blog / collum van Willem.
    Wat ik vooral in James Notthingham zijn ‘learning pit’ (als ‘leerkuil’ vertaald) lees is dat je leerlingen die onderuit gaan / vastlopen in een leerproces leert vragen stellen om er weer uit te komen. Vragen stellen zodat ze vanuit hun comfortzone naar de dichts bijzijnde ontwikkeling gaan om verder te klimmen naar een positief resultaat.

    De hoogbegaafden waar ik mee te maken heb, hebben hier inderdaad moeite mee. Wanneer ik ze zie is er een zekere sprake van vastlopen. Tot dan ging het goed en wisten ze alles. Dat hoogbegaafden juist moeite hebben met ‘het niet weten’ is al leren op zich.

    Beste Willem, misschien is het leuk om bij jezelf vragen te gaan stellen waar bij jou de ‘jeuk’ zit. Met de leerkuil zelf is niks mis, dat is slechts een illustratie. Het verhaal erachter is, dat we allemaal verder komen door verder te kijken wanneer we vastlopen. En de een heeft een zetje nodig en de andere niet. Of het nu om schoolse zaken gaat, of levenslessen, relaties of talentontwikkeling. Leren doen we alle dag. Met of zonder leerkuil.

    1. Beste Barbara, ik weet waar de jeuk zit. Bij de kleinheid, simpelheid en beperktheid van het onderwerp waar zij mee bezig zijn.
      De jeuk nu is dat als je niet bent zoals de rest, je niet goed in elkaar steekt en dus veranderen moet. En dat je praten mag als Brugmans, het niets uitmaakt want niemand neemt je serieus, laat staan dat ze ook maar iets voor je gaan doen dat ten gunste is van jou. Je hebt de keuze: aanpassen en doen zoals alle anderen (alsof dat een eenduidigheid is) of je mag je weg.
      Ik heb ook een advies voor jou. Als je de ander niet begrijpt, neem die dan wel serieus, accepteer je eigen beperking en open mogelijkheden voor die ander op zijn/haar advies. Ofwel, laat staan wat de ander ter berde brengt.

  4. Wat een complete onzin dit artikel. Deze hoogbegaafde meneer heeft er niets van begrepen. Gesuggereerd wordt dat een leerkracht voor de klas zou gaan staan met het idee om de leerlingen eerst compleet in verwarring te brengen, om vervolgens die arme verwarde hoofdjes weer vol te stampen met kennis. De Leerkuil als ‘handig instrument om het leerproces in eigen hand te houden’. Maar, mijn beste Willem, de Leerkuil is geen onderwijsinstrument, maar een visuele weergave van wat er in je brein vaak gebeurt als je leert. Als kinderen leren lopen of fietsen, zullen de meesten vaak vallen. Kinderen die leren lezen of rekenen, zullen eerst vaak fouten maken. Voor die leerlingen is de leerkuil bedoeld, als visualisatie dat al het leren, niet alleen het schoolse leren, vaak gaat met vallen en opstaan, en als motivatie om door te zetten als het even moeilijk is.
    Nu krijg ik het vermoeden uit dit artikel dat jij het arrogante jongetje was die het halverwege de les wel even van de leerkracht overnam en ‘het afmaakte’. Goh wat zullen ze blij geweest zijn met jou! Ik betwijfel alleen of de rest van de klas die andere helft van de uitleg wel kon volgen, gezien jouw duidelijke onbegrip van het feit dat niet iedereen hoogbegaafd is dus jouw ongetwijfeld briljante uitleg kan volgen.
    Uit dit hele verhaal spreekt een enorme frustratie, die ik me kan voorstellen, maar die jij afreageert door leerkrachten compleet belachelijk te maken. Alsof ze zelf die Leerkuil bedacht hebben om te zorgen dat leerlingen van hun afhankelijk blijven om te leren.
    En dan het ‘leren leren’ dat niet uit zou gaan van het kind. Als lerenlerencoach kan ik je vertellen dat er júist naar de leerling gekeken wordt, om te kijken wat er voor déze leerling werkt. En ja, ik heb ook hoogbegaafden begeleid om te leren leren, omdat zíj juist degenen zijn die dreigen af te haken als ze de leerstof niet gelijk begrijpen. Omdat ze namelijk nooit geleerd hebben wat het is dat leren met vallen en opstaan gaat, en dat als je geen fouten maakt, dat je dan niet aan het leren bent. Ik heb genoeg leerlingen gezien die van VWO via HAVO naar VMBO afgleden, en door mijn coaching heb ik er gelukkig ook een aantal voor behoed.
    Ik heb nu al medelijden met de leerlingen die, god verhoede het, op jouw nieuwe school gaan starten.

    1. Als je van je fiets valt doet het daadwerkelijk pijn, letterlijk en zelfs onder die duidelijke en heldere omstandigheden krabbelt een kind weer op en gaat gewoon weer fietsen.

      Als je een rekensom niet snapt… waarom zou dat pijn doen? Ik heb kids in de klas die keihard gaan huilen als ze iets niet snappen. Dat is geen leerkuil, dat is een signaal dat er eigenwaarde aan prestatie is gaan kleven kids, koppelen eigenwaarde niet zo snel aan prestatie zonder een omgeving die dat stimuleert.
      Belangrijker is om te onderzoeken waar dat vandaan komt en hoe je dat weer kan loskoppelen.
      De leerkuil een symptoom dat er gewerkt moet worden aan omgaan met tegenslag en emotie regulatie en staat verder los van iets niet snappen.

  5. Bij de hier getoonde leerkuil ontbreekt het belangrijkste, namelijk het konijntje: als je over de kuil heen kunt springen, ben je waarschijnlijk niet aan het leren. De leerkuil gaat voor mij over het uitbreiden van je comfort zone. Vooral voor hoogbegaafden is de leerkuil van wezenlijk belang, want zij zijn meestal heel behendige konijntjes, die snel verder willen, maar daardoor slechts oppervlakkig kennis eigen maken.

    1. Vanuit een intellectuele beperktheid kun je een konijn zien. Ik zie een hoogbegaafde die zich moet aanpassen om geaccepteerd te worden als kundig op een onderwerp.

    2. Zoals ik het begrijp, heeft de leerkuil niets met leerkrachten of zich aanpassen te maken, maar met een innerlijk proces. Namelijk: leren doorzetten als je iets niet meteen weet. De meeste mensen oefenen dat hun hele leven, omdat ze niet zomaar automatisch ergens de oplossing van zien, zij moeten er voor werken (over nadenken). Bij veel hoogbegaafden openbaart een mogelijke oplossing (of meerdere mogelijkheden) zich zo snel, dat ze niet hoeven nadenken of oefenen in trial and error. Wat ze bedenken klopt meestal meteen. Als ze dan een keer een probleem tegenkomen waarbij dat niet geldt, hebben sommigen de neiging om het op te geven onder het mom van “het zal wel niet mogelijk zijn” of “ik kan dit niet”. Het oefenen in fouten maken en het dan toch opnieuw blijven proberen tot het lukt, is iets waar veel hoogbegaafden moeite mee hebben of beter gezegd: minder getraind in zijn. Simpelweg omdat ze het veel minder vaak tegenkomen. Pas als je voldoende uitdaging krijgt, kom je dat tegen. En veel hb-kinderen die ineens met uitdaging worden geconfronteerd schieten in een fixed mindset, omdat ze niet hebben geleerd met de leerkuil om te gaan. Het toverwoord is “nog”: ik kan / weet dit NOG niet. En als ze situaties tegenkomen waarin ze dat handige konijntje zijn dat ergens overheen springt (lees: meteen de oplossing ziet) dan was dat blijkbaar te makkelijk voor ze. Dat wil niet perse zeggen dat ze dan niets nieuws geleerd hebben, maar wel dat ze er geen moeite voor moesten doen.

  6. Beste Willem,
    Dank voor je blog. Zou je mij bronvermelding kunnen geven, zodat ik
    jouw onderbouwing, als bewijs dat het een mythe is, ook kan bestuderen? Ik wil graag meer in de leerkuil duiken…

    1. Beste Bart, Er gaan enkele variatie de ronde van de leerkuil. Ik heb een plaatje gekozen ter illustratie. Via Google vind je diverse soorten en maten waarbij eentje zeg maar het origineel is. Veel succes en plezier met de duik hierin! 🙂

  7. Mag ik je naar voren schuiven als ambassadeur?
    Bedankt voor al je fantastische artikelen. Tranen trekkend valt alles op z’n plaats.

    1. Inderdaad zeg Marieke, wat een verschil met het origineel! Dit is weer eens een goede illustratie van hoe het vaak gaat in onderwijsland: er is een idee, een paar mensen verdiepen zich er in, vormen het om en anderen nemen dat dan ‘klakkeloos’ over…

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *