Hoogbegaafd, een diagnose of een constatering

Wat me vaak opvalt is dat als iemand hoogbegaafd blijkt te zijn, hij of zij heeft uitzonderlijk hoog gescoord op een IQ-test, hij of zij geacht wordt een bepaald soort type mens te zijn. Dit geldt meer voor kinderen maar ook volwassenen zijn hiervan slachtoffer.

Het type mens, de hoogbegaafde, dat verwacht wordt, is afhankelijk van de omgeving. Op school verwacht men al snel leergierigheid, interesse in alles wat je maar aanbiedt en hoge cijfers voor de reguliere stof. Op het werk verwacht men intelligente oplossingen en daadkracht ten gunste van de winst. Maar ze kunnen zich ook  richten op het emotionele of proberen het hoogbegaafde kind of volwassene aan te laten passen aan ‘het gewone’ zoals gangbaar is in de maatschappij. En dat allemaal lukt bij sommige hoogbegaafden, wat maakt dat dat een bevestiging is van hun (voor)oordeel en ze nog harder inzetten om andere hoogbegaafden hetzelfde te laten doen. Jij bent toch hoogbegaafd? Dan kun je alles! En zo moet je zijn.

Het grote verschil met bijvoorbeeld autisme en hoogbegaafd is dat het eerste geconstateerd wordt vanuit de gedragingen van die mens. Bij bepaald gedrag, die mens voldoet aan een voldoende aantal kenmerken van ‘autist’, volgt de diagnose. Bij de ‘diagnose’ hoogbegaafd telt altijd en alleen de score op een standaard IQ-test. Dit is echt iets anders dan bepaald gedrag vertonen. En dat maakt dat hoogbegaafd-zijn niet kan worden gediagnosticeerd zoals Van Dale het omschrijft: vaststelling (bv. van een ziekte) op grond van verschijnselen. 

Het zou mooi zijn als we de hele groep hoogbegaafden in een ruimte zouden kunnen plaatsen. Alle 340.000 Nederlandse hoogbegaafden in een grote zaal. En dan de kenmerken en/of verschijnselen constateren waardoor we een optimaal beeld krijgen wat nu echt een hoogbegaafde is. En dat we dan, met die kenmerken, een diagnose kunnen stellen bij een individu, of die hoogbegaafd is of niet. Dit zal nooit lukken.

Deskundigen met de beste bedoelingen hebben diverse kenmerkenlijstjes opgesteld om toch inzicht te geven in hoogbegaafd-zijn. Een goede zaak maar de keerzijde is dat dit een eigen leven kan gaan leiden. Voldoe je niet aan genoeg kenmerken dan laat je als hoogbegaafde(via de IQ-test), talenten links liggen. Want vanuit de kenmerken heb je die talenten wel. Dan komt motivatie om de hoek en ligt het probleem bij de hoogbegaafde en niet meer bij de welwillende omgeving. Zij doen hun best maar jij werkt niet mee.

Ik wil graag een lans breken voor ‘de constatering’. Hiermee breek ik met de traditie van diagnoses, kijken naar de gedragingen, naar de kenmerken. Hoogbegaafdheid is geen ziekte en het is geen afwijkend gedrag wat een diagnose behoeft. Hoogbegaafdheid is de constatering dat een mens veel sneller kan denken dan de gemiddelde mens. Via de IQ-test laat hij of zij zien dat hij of zij scoort bij de top 2%. En dan, na die constatering gaan we kijken naar de mens en wat die daarmee wil en kan gaan doen. Hoe kunnen we die mens helpen, de ruimte geven om dat snelle denken optimaal te laten gebruiken door en voor die persoon.

In de praktijk komt bovenstaande er op neer, dat jij het beeld dat jezelf hebt van wat een hoogbegaafde zo ongeveer zou moeten zijn, bijstelt op grond van communicatie met een nieuwe variant van ‘de hoogbegaafde’. Door dit actief te doen zul je sneller een meer compleet beeld krijgen van wat hoogbegaafdheid nu eigenlijk is. Passief gebeurt het ook want de afwijkende hoogbegaafde zal je blijven verbazen en/of irriteren omdat die niet voldoet aan jouw vooroordelen. Hopelijk gaat er dan een lampje branden.

Want laten we het eens helder maken. Wat voor soort kind of mens komt in aanraking met hoogbegaafdheid? Dat zijn diegene die afwijkend gedrag vertonen, niet te vangen zijn of depressief zijn. Dat deel van de hoogbegaafden heeft ook meer baat bij de constatering maar het vertekent al snel de gehele groep hoogbegaafden. En het vertekent het echte beeld van een gemiddelde hoogbegaafde. Dat maakt dat hoogbegaafdheid makkelijk als een soort ziekte wordt beschouwd en behandeld.

Maak het jezelf gemakkelijk. Je komt iemand tegen die hoogbegaafd is. Die past niet in jouw plaatje van hoogbegaafden. Dan ben je geïnteresseerd in die persoon omdat juist die persoon jou kan helpen jouw plaatje van hoogbegaafden te perfectioneren. Hij of zij helpt jou jezelf te verbeteren, zeker als je werkt met hoogbegaafden.

En zo is hoogbegaafdheid geen diagnose, het is geen ziekte. Bij een mens kan hoogbegaafdheid geconstateerd worden en afhankelijk van jouw plaatje, hoe volledig die is, kun jij die persoon op de juiste waarde inschatten en er mee omgaan. Dan geef jij die persoon de kans op een gelukkig leven.

2018, Willem Wind.

2 gedachten aan “Hoogbegaafd, een diagnose of een constatering”

  1. Nou, een ziekte is het allerminst!
    Maar ook als je je IQ helemaal niet weet, of, zoals ik, daar toevallig achterkom, zegt juist dát je heel weinig. Immers, dat je slim bent, wist je natuurlijk al heel lang.
    Nee, waar je mee geconfronteerd wordt is je ándere (en niet alleen snellere) manier van denken en doen. Datgene wat de één prachtig vindt, en de ander mateloos irriteert. Pas toen ik me realiseerde wat hoogbegaafdheid was, met name via mijn zoon, begon alles een beetje op zijn plaats te vallen. Je omgeving kent je IQ niet, maar wordt wel geconfronteerd met je gedrag.
    Dan merk je ook hoeveel gemakkelijker je communiceert in een groep hoogbegaafden. Dat IQ is gewoon een kwestie van definitie, en, inderdaad, feiten en feitjes onthouden zal ik echt nooit kunnen, terwijl de meesten daar juist goed in zijn. Anderzijds zal niet elke hoogbegaafde uit wat flinters informatie een heel verhaal destilleren, wat ik dan weer kan. Overigens worden ook bij medische diagnoses niet gesteld dat je aan álle kenmerken moet voldoen.

  2. Sowieso ben ik niet zo voor het indelen van mensen in “labels” , dus ook niet voor hoogbegaafdheid. Maar, als men het dan toch doet en je ook andere “labels” hebt, zoals autisme of Doof (met hoofdletter, omdat het een identiteit/cultuur is), dan ben ik het niet eens met wat jij hier schrijft, Willem.
    Hoogbegaafdheid constateren en gelijk stellen met een hoog IQ en (dus?) het snel kunnen denken. Zo iemand is voor mij gewoon iemand die sneller kan denken dan de meeste mensen, net zoals er mensen zijn die sneller kunnen lopen, sneller kunnen eten, sneller kunnen zwemmen enz.
    Hieruit ga je toch ook niet weer allemaal groepen (labels) vormen?: snellopers, sneleters, snelzwemmers, je moet er toch niet aan denken?
    Bovendien is het ook maar de vraag of een hoge intelligentie nu komt, omdat je ermee geboren bent of door je omgeving, net zoals gedrag.

    Jouw idee van hoogbegaafdheid komt m.i. voort uit hoe de omgeving ermee omgaat en dan constateer je dat er naar het afwijkende gedrag gekeken wordt en hoogbegaafdheid dus een afwijking wordt.
    Ik vind, zoals ik al zei, dat je ten eerste mensen beter niet in kan delen in typen, maar, als men dat dan toch doet, dan vind ik, dat je hoogbegaafden ook best een plek binnen al die types mag geven. En dit moet niet zoals je schrijft a.d.h.v. een lijst kenmerken, maar, dan moet het ook niet a.d.h.v. het kenmerk ‘hogere intelligentie’; dan moeten we op zoek naar nog iets anders. Dat we dat nog niet gevonden hebben betekent voor mij niet, dat we dan maar gaan zeggen dat hoogbegaafdheid (alleen) te maken heeft en vast te stellen is met een hoog IQ, gemeten volgens testen, die gemaakt zijn door andere mensen met hun subjectieve kijk er op en hun eigen grenzen van kunde.

    Ik vind het heel jammer en het irriteert me ook, dat je deze beperkte weg van constatering d.m.v. IQ ingeslagen bent, terwijl je andere ideeën over hoogbegaafdheid wegpraat. Zo breng je de omgeving van veel hoogbegaafden op een dwaalspoor en krijgen mensen die zich (eindelijk) een beetje kunnen vinden in het idee van hun hoogbegaafdheid, het alweer moeilijk om hun plek te vinden. Je drijft ons hoogbegaafden uit elkaar, terwijl we, te midden van zovele specifieke “groepen”, identiteiten en culturen, het nu juist zo hard nodig hebben, dat er ergens ook een “groep” is waar we ons, na al dat “zwerven” een beetje bij thuis kunnen voelen en er samen sterk kunnen zijn in deze maatschappij.

    Als het zo door gaat hier op deze website, met dat je af en toe komt met dit soort eenzijdige informatie puur vanuit jouw onderbuikgevoel, dan wil ik mij niet meer aan ‘Ik ben hoogbegaafd’ verbinden. Ik moet me erbij voelen horen als wie ik ben, hoe ik mezelf als hoogbegaafde zie en hoe ik hoogbegaafdheid in z’n algemeenheid zie. Het laatste woord is hier nog niet over gezegd, dus hoef ik dit laatste woord ook niet van jou te horen!

    Nu zal je geen waarde hechten aan mijn verhaal, want ik heb nooit een IQ-test gedaan, ik weet mijn IQ niet en voor hetzelfde geld heb ik een IQ van 80 (zoals het soms weleens voelt:)), maar het zal me worst wezen, ik ben bezig met iets voor mezelf en de wereld te betekenen en niet met mezelf voortdurend spiegelen in de IQ-cijfertjes. Maar jij zal mij niet bekijken als de hoogbegaafde die afwijkt van hoe je denkt dat een hoogbegaafde is, omdat je m’n IQ niet weet en dus niet zeker weet of ik onder jouw categorie van hoogbegaafdheid val. Je zal me niet kunnen bekijken als een “nieuwe variant”, jammer dan.

    Ik heb me even vrij gevoeld, doordat ik gelukkig geen IQ-cijfertje ben (en dus vrij ben!!!) om jou vooral vanuit m’n onderbuikgevoelens toe te spreken, omdat je naar mijn idee zelf ook vanuit je onderbuik spreekt ,zonder dat je het zelf in de gaten hebt waarschijnlijk, omdat je denkt, dat je dit vanuit je hoge IQ hebt geschreven. Dag Willem, het ga je goed………..(ben benieuwd of je dit publiceert, alhoewel het positieve aan jou altijd wel was, dat je anderen zich ook vrij laat uitspreken, ook als ze het volkomen met je oneens zijn, zoals ik nu:)).

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *